گمرکات و نقش آنها در ورود کالا برای شرکت نفت ایران و انگلیس

اما با گسترش فعالیت شرکت و تنوع این کالاها و تغییرات در سیاست‌های گمرکی ایران همواره ورود و خروج کالا از گمرکات مناطق نفت‌خیز همراه با مسائل مختلفی بوده است. و اسناد فارسی و انگلیسی بازگو کننده این مباحث می‌باشند.
شرکت نفت ا یران و انگلیس در ابتدا ادعا کرد که تمامی موارد استفاده شده در ارتباط با کار و کارمندان از حقوق گمرکی معاف می‌باشند. در مارس 1910 قراردادی با ریاست گمرک و وزیر امور خارجه انگلیس سر جرج بارکلی امضاء گردید که نشان می‌داد چه کالاهایی از حقوق گمرکی برخوردار هستند و مباحثات فراوان و طولانی با جزئیات فراوان بین گمرکات، سفارت انگلیس در تهران و اداره شرکت نفت ایران و انگلیس به وجود آمد که با مشکلات فراوانی همراه بود و در پایان سال 1910 وزارت امور خارجه انگلیس نیز وارد این مباحثات گردید.[1]
سرآرنولد ویلسون در سفرنامه خود در مورد گمرکات جنوب و مشکل شرکت نفت ایران و انگلیس با این گمرکات می‌نویسد« در این موقع شرکت نفت و مقامات دولت ایران اختلاف مهمی پیدا کردند و دولت می‌خواست از امتعه و کالاهایی که برای کمپانی و پیشرفت امور مربوطه وارد می‌شود، گمرک بگیرد و علاوه بر این که بارهایی هم که بوسیله رودخانه کارون بسایر نقاط حمل می‌گردد، حق‌العبور دریافت کند. کارگزار یعنی نماینده وزارت خارجه و رئیس گمرک جنوب که یک نفر بلژیکی بود متفقاً به کمپانی فشار می‌آوردند که بیش از این نسبت به پرداخت عوارض گمرکی مسامحه و تعلل نکنند و اولیای شرکت نیز پرداخت این قبیل عوارض را مغایر مفاد امتیاز نفت می‌دانستند چون مذاکرات مأمورین ایران و کمپانی به درازا کشید سرانجام به اینجانب مراجعه نمودند و من پس از بررسی جریان امر فکر کردم که اگر به طهران مراجعه کنم، سفارت انگلیس در تهران با مشاغل گوناگون که دارد، قادر نخواهد بود این موضوع را با دولت ایران در فاصله کوتاهی فیصله دهد و این مسئله بتدریج بغرنج و پیچیده و بالنتیجه لاینحل باقی خواهد ماند و بالاخره ممکن است تاخیر امر باولیای شرکت که اتباع دولت متبوع من هستند، خساراتی وارد بیاورد. لذا صلاح در این دیدم که رأساً بدون مراجعه بمقامات بالا بابتکار شخصی خود باین اختلاف سروصورتی بدهم و فعلاً درست بخاطر ندارم که به چه ترتیب این قضیه را حل و تسویه نمودم و همینقدر می‌دانم که اقدامات اینجانب مورد پسند حکومت هندوستان و شخص نایب‌السلطنه واقع گردید زیرا در فاصله کوتاهی تلگراف زیر از طرف رئیس دفتر مخصوص نایب‌السلطنه هندوستان باینجانب مخابره گردید: «حضرت اشرف نایب‌السلطنه هندوستان از اقدماتی که آقای ویلسون در تمام مدت مأموریت خود در ایران به عمل آورده قدردانی مینماید و مخصوصاً از ابتکار نامبرده برای حل اختلاف مامورین ایرانی و کمپانی بر سر مسئله عوارض گمرکی و حق‌العبور محمولات شرکت از رودخانه کارون کمال خوشوقتی و رضایت را دارد.»[2]
بحث عدم توانایی سفارت انگلیس در تهران در مسائل مربوط به گمرکات و دیگر مسائل مناطق نفت خیز را منابع دیگر به جز ویلسون نیز گوشزد می‌کنند و عنوان می‌کنند که سفارت انگلیس توانایی حل مشکلات شرکت نفت را نداشته است. و گرینوی رئیس هیات مدیره شرکت نیز همواره نگران این بود که همواره سیاست یکسانی در گمرکات در مورد وارد کردن کالا و خدمات برای پالایشگاه آبادان وجود ندارد.[3]
اما بیشترین اختلاف در مسائل گمرکی به خاطر مبهم بودن مفاد امتیازنامه دارسی در مورد اشیاء مورد نیاز شرکت نفت بوده است که به عنوان نمونه به طور دقیق مشخص نکرده بود، چه کالاهایی ورودشان برای شرکت لازم است و مواد آتش‌زا که از جمله موارد لازم برای شرکت بوده است از جمله این موارد بوده است در نامه‌ای که وزارت مالیه به وزارت فواید عامه می‌نویسد به خوبی این بحث مطرح می‌شود در این نامه آمده است: «بموجب شرح مراسله مورخه یازدهم شهر شوال نمره 1215 که از آنوزارت جلیله رسیده در باب حقوق گمرکی اسباب و آلات لازمه برای تفتیش و تفحص و استخراج معادن نفت جنوب برحسب اظهار کمپانی اینطور تصریح شده است (در صورتیکه برای اعمال معادن مزبور مواد ناریه لازم شود چون در وارد کردن آن باید خیلی دقت و احتیاط بعمل آید بدواً باید کمپانی لزوم مورد آن را مدل نماید و پس از اجازه مخصوص وارد کنند ورود آن را از شرح و شروط عمومی مستثنی باید دانست) و حالا لزوماً از جناب مستطابعالی استعلام میکنم که با اینکه در امتیازنامه همچو چیزی نیست که در موقع وارد کردن مواد ناریه مطالبه دلائل لزوم بشود و بعلاوه ضرورت این مواد برای اعمال معدنی بدیهی است بچه ملاحظه تعلیق بر این شرط فرموده‌اند و در صورت لزوم این احتیاط مناقشاتی که بالضروره در موقع ورود مواد مزبور تولید می‌شود به چه وسیله باید رفع گردد که تحصیل لازم که توضیح فرمایند».[4]
یا در نامه‌ای دیگر باز همین موضوع را پیش کشیده و به وثوق‌الدوله در سال 1328 می‌نویسند « با کمال افتخار خاطر مبارک را مستحضر می‌دارد از اینکه کمپانی سندیکات در محمره است از قرار تلگراف رئیس گمرک آنجا خیال دارد بدون ادای حقوق گمرکی برای مصرف انکشاف خود دویست و پنجاه کردانکه ژلینیت هزار کردانکه باروت و یک هزار وتوناتور وارد نماید (مواد محترقه).این کمپانی به موجب امتیازنامه خود حق آنرا دارد که برای انجام کارهای خویش ادوات لازمه وارد کند و نمیتوان رد کرد ولیکن چون مقدار آن معتنابه است لهذا لازم دید که از حضور مبارک استفسار و تحصیل اجازه نماید مستدعی است معلوم فرمایند آیا میتواند اجازه ورود آنرا بدهد یا خیر.[5]»
علاوه بر مواد محترقه وسایلی چون وسایل خانه و لوازم اداری نیز ورود آن‌ها جهت شرکت همراه با مباحثات فراوان بوده است و همواره در این زمینه بین شرکت نفت و گمرکات اختلافاتی وجود داشته است از جمله در گزارشی که به اداره مرکزی گمرکات در این زمینه داده شده آمده است «در ضمن مراسله نمره (9589) در باب اختلافات حاصله مابین کمپانی‌ معادن نفت به اداره گمرکات از شرحی که اشعار داشته بودند اطلاع حاصل شد... و رجوع بامتیازنامه کمپانی مزبور شد در فصل راجع به این اسباب و آلات لازمه را برای تفتیش و تفحص استخراج معادن و بسط آن‌ها و تاسیس لوله‌ها در وقت ورود به ایران از ادای حقوق گمرکی معاف کرده‌اند و یقین است خود آن اداره هم در موقع فصول و مندرجات امتیازنامه را مدنظر دارد و استنباط تکلیف می‌نماید و در مدلول این فصل چندان ابهامی نیست که باعث تعطیلی کار بشود و در این صورت مطابق مدلول فصل راجع به این کار اثاث‌البیتی و ملزومات دفتری از حقوق گمرکی معاف نیست و باید وجوه گمرکی از کمپانی دریافت دارد کلیة آنچه را راجع بمدلول فصل مزبور است باید از گمرک معاف باشد و آنچه را که از مدلول آن فصل خارج است حقوق گمرکی باید دریافت شود تمیز و تفکیک این فقره هم برای اجزاء اداره گمرک اشکالی ندارد.»[6]
طبق این سند به خوبی نشان داده می‌شود که مسئولان گمرکات ایران به دقت اوضاع را زیر نظر داشتند و ممکن بود که افراد شرکت نفت ایران و انگلیس در قبال مربوط به شرکت وسایلی نیز برای فروش وارد ایران می‌کردند که بدون گمرکی وارد کشور می‌گردید لذا مسئولان گمرکات با تیزبینی بیشتر کالاهای وارداتی را مورد بررسی قرار می‌دادند.
در جای دیگر نیز طی نامه‌ای به وزارت جلیله مالیه باز موضوع بازکاوی شده و آمده است « مرقومه شریفه در تحت نمره 268/676 دایر باظهارات اداره گمرکات وصول یافت و در باب اختلافات حاصله مابین کمپانی معادن نفت جنوب و اداره گمرکات مطابق امتیازنامه فصل راجع باینمطلب از اینقرار است (تمام اسباب و آلات لازمه برای تفتیش و تفحص و استخراج معادن و بسط آنها و کذلک بجهت تاسیس لوله‌ها در وقت ورود بایران بهیچوجه من‌الوجوه حقوق گمرک را نخواهد پرداخت) بطوریکه ملاحظه میفرمایید بهیچوجه از اثاث‌البیت و ملزومات دفتری این فصل اسمی برده نشده و عقیده وزارت فواید اینست که مطابق این فصل امتیازنامه گمرک اثاث‌البیت و ملزومات دفتری را باید بدهد سواد امتیاز نامه کمپانی را هم که خواسته بودند لفا ارسال نمود.»[7]
از طرف دیگر انگلیسی‌ها و صاحبان شرکت نفت نیز همواره از گمرکات ایران به خاطر نقض امتیازنامه شکایت داشتند و به صدیق‌السلطنه در 29 سپتامبر 1909 ابن گونه نوشته‌اند «جناب صدیق‌السلطنه، این خبری که این اواخر رسید از ایران اسباب تعجب شد که گمرک خانه اعلیحضرت امپراتوری در محمره مضمون امتیازنامه را که ما داریم درست در تحت ملاحظه درنمیارند. و تازه ما شنیده‌ایم که اجزای گمرکخانه در محمره مطالبه گمرک از بعضی اشیاء می‌نمایند که آنها لازم بود برای کار و عملیات در حالیکه از اینها گرفته‌اند و سایر چیزها را نگرفته‌اند و این اشیاء را لزوماً نماینده ما برای کار لازم داشت محض اینکه معطل نشود اجرا کرده است گمرک اینها را مجبوراً و من‌خواهم نوشت صورتی از آن برداشته بفرستند که شما هم بر حسب شکایت ما اینمبلغ را استرداد نمایید و در این میانه از شما خواهش دارم محبت کرده اظهارات لازمه را بدولت علیه بکنید که احکام لازمه بگمرکات صادر فرمایند که اشیاء حمل شده بواسطه این کمپانی را معطل نکرده و مطالبه گمرک ننمایند که مثل اینکه در امتیازنامه ذکر شد.»[8]
اما مسأله اختلاف گمرکی علاوه بر شرکت نفت به مسائل داخلی ایران نیز برمی‌گشت و بین وزارت مالیه و اداره گمرکات بر سر تعیین تکلیف در مورد اجرای ماده هفتم قرارداد دارسی اختلاف نظر وجود داشت و گزارشی که در 28 اکتبر از طرف اداره گمرکات به وزارت مالیه نوشته شده آمده است: «در تاریخ بیست و هشتم اکتبر 1908 بنمره (5387) اداره گمرکات بانوزارت جلیله نوشته که اینک محترماً سواد آن حضور مبارک انفاذ می‌گردد. در طی مراسله مزبور استفسار شده است که آیا شرکت نفت عربستان دارای حق معافیت از تاکس گمرکی در مورد ادویه طیبه که به ایران وارد میکنند هست یا خیر جناب آقای قوام‌الدوله وزیر مالیه وقت در تاریخ ششم سوال 1326 نمره (5333) جوابی در مقابل این استعلام مرقوم فرموده‌اند که سواد آن نیز محض مزید اطلاع آنوزارت جلیله لفا حضور مبارک ارسال شد. با اینکه در همان زمان سود سواد این تصمیم بسفارت دولت بهیه انگلیس فرستاده شد معذلک تاکنون اداره گمرک باخذ حقوقیکه شرکت مزبور از بابت ادویه طیبه و اسباب جراحی وارده از اروپا باید تادیه نماید موفق نگردیده است شرکت فوق‌الذکر برای امتناع از پرداخت بدهی خود متعذر به این عذر است که تاکنون بهیچوجه چنین تصمیمی از طرف سفارتخانه متبوعه او بشرکت تبلیغ نشده است.حال از حضور مبارک مستدعی است بجهت خاتمه دادن باینکار مذاکرات لازمه با اولیای سفارت بهیه روسیه فرموده و نوعی فرمایند که هر چه زودتر این مسئله فیصله یابد. نظر باینکه نمی‌توان وجهاً من‌الوجوه ادویه طیبه و آلات جراحی را بمصالح و اسباب‌های فوق تشبیه کرد و تناسبی بین آن‌ها فرض نمود باینواسطه اداره گمرکات مع‌التوقیر باولیای محترم آنوزارت جلیله پیشنهاد می‌کند که همه ساله معادل چهل تومان از بابت کلیه حقوقیکه باید شرکت نفت بپردازد، باو تخفیف داده شود و این مساعدت مبنی بر این نظریه است که قسمت عمده ادویه و آلات جراحی در موقع تداوی عملیات ایرانی که در خدمت شرکت مزبوره هستند استعمال می‌شوند باین ترتیب کمپانی مزبور باید دعوت شود که در آتیه مرتباً حقوق متعلقه بوزارت خود را پرداخته و از طرف دیگر بریاست گمرکات محمره دستورالعمل داده خواهد شد که در آخر سال مبلغ چهل تومان از کلیه حقوق مآخود بشرکت مستر دارد. ضمناً باید مقدر شود مناقشاتی که حالیه در موضوع واردات سنوات ماضیه موجود است همین نهج تصفیه گردد اداره گمرکات انتظار دارد که با مساعدت کامله اولیای محترم آنوزارت جلیله هر چه زودتر این عمل خاتمه پذیرد موقعرا مغتنم شمرده احترامات فایقه را تجدید مینماید.»[9]
متن فوق به خوبی مشکلات اداره گمرک خرمشهر را در مورد واردات کالاهایی که به تفصیل در بند 7 امتیازنامه دارسی ذکر نشده است را عنوان می‌کند و نشان می‌دهد که با گسترش فعالیت‌های شرکت نفت و ازدیاد کارگران و کارمندان شرکت آن‌ها به مصالح و موادی احتیاج داشتند که در هنگام انعقاد قرارداد دارسی به آن فکر نمی‌کردند و برای رفع این مشکلات پیشنهاداتی از طرف اداره گمرکات داده می‌شود که در نوع خود جالب توجه هستند.
رقابت‌های تجاری روس و انگلیس نیز در اعتراض به گمرکات خرمشهر از طرف شرکت نفت ایران و انگلیس بی‌تاثیر نبوده است و شرکت نفت بر این نظر بوده است که چرا برخی از کالاها را شرکت‌های روسی بدون عوارض گمرکی وارد ایران می‌کنند اما شرکت نفت ایران و انگلیس علیرغم داشتن حقوقی که در مفاد هفتم معاهده دارسی به آن اشاره شده است، می‌بایست حقوق گمرکی پرداخت کنند. در همین زمینه از سفارت انگلیس نامه‌ای به تاریخ دوم جمادی‌الثانی 1328 به وزارت امور خارجه نوشته شده که در این نامه آمده است «رئیس گمرکات باین سفارت اطلاع می‌دهند که وزیر مالیه به موجب مراسله خود مورخه سیزدهم محرم تصمیم داده‌اند که لوازم دفتر جزو اشیایی که کمپانی فقط ایران و انگلیس حق دارد بدون ادای حق گمرک وارد نماید نمی‌باشد و بنابراین این ماشین چاپ دستی که در ماه 10 پریل 1909 کمپانی مزبور وارد نموده باید ادای گمرک نماید لهذا جناب مستطابعالی را متذکر میشوم که کمپانی روسی راه یک ماشین چاپ دستی بموجب امتیاز بدون ادای حق گمرک وارد نمود بر خاطر .... مظاهر جناب مستطابعالی واضح خواهد بود که اگر به کمپانی نفط ایران و انگلیس غیر از این رفتار شود انصاف نخواهد بود. بنابراین از جناب مستطابعالی خواهشمندم اقدامات فرموده دستورالعمل‌های لازم داده شود و ماشین چاپ دستی را جز اشیایی که کمپانی فقط حق دخول بدون اداره گمرک دارد، بشناسد.»[10]
در این بین در بسیاری از موارد نیز حق با اداره گمرکات بوده است و شرکت نفت با مشارکت افراد دیگر اسباب و وسایل را به نام شرکت نفت جهت کارهای دیگر وارد می‌کرد که مورد اعتراض اداره گمرکات قرار می‌گرفت. از جمله این موارد اقدامات مشترک حاج معین‌التجار بوشهر با شرکت نفت ایران و انگلیس در جهت حمل کالاهای نامبرده توسط شرکت نفت بوده است. در این زمینه گزارش این نقص قانونی از طرف وزارت فوائد عامه به وزارت مالیه داده شده است. در این گزارش که تاریخ آن به 23 جمادی الاخری 1328 می‌رسد، آمده است. «موافق راپورت‌های واصله کمپانی نفت جنوب مقداری آهن‌آلات برای تأسیس خط ترامو وارد نموده پس از تحقیقات معلوم شد آقای حاج معین‌التجار بوشهری با کمپانی مزبور قراردادی مبادله کرده است که کمپانی مزبور خط تراموای متعلق بحاج معین‌التجار در بندر ناصری را ششصد ذرع دیگر امتداد بدهد و اسباب و ادوات لازمه خود را حمل و نقل نماید هنوز صحت این اقدام حاج معین‌التجار را وزارت فوائد عامه تصدیق نکرده و مشغول مذاکره است ولی در هر صورت این آهن آلاتی را که کمپانی برای امتداد راه مزبور وارد کرده و بعنوان اسباب لازمه معادن فقط از آن حقوق گمرکی گرفته نشده است با این تحقیقاتی که شد باید گمرک آن‌ها مطالبه و دریافت شود.»[11]
با توجه نقص قانون مربوط به حقوق گمرکی که توسط شرکت صورت گرفته است، اداره گمرکات ایران حق داشته است که تمامی کالاهای وارد شده از طرف شرکت نفت را به دقت مورد بررسی قرار دهد و به هر گونه کالاهای وارداتی با دید شک و تردید بنگرد تا شرکت نفت نتواند از ماده هفت امتیازنامه دارسی هر گونه برداشتی بنماید.
مسأله کشتیرانی در کارون و ورود قایق‌های شرکت نفت بدون ادای حقوق گمرکی از دیگر مباحث اختلاف نظر بین گمرکات و شرکت نفت ایران و انگلیس بوده است و رئیس گمرکات اعتراض خود را به ورود این قایق‌های کوچک شرکت نفت به وزارت خارجه نوشته و آورده است:« طهران عرض جواب نمره 57 توسط جناب آقای بدیعه نگار مقام منبع وزارت جلیله امور خارجه، تلگراف مبارک دیروز زیارت شد در خصوص تاکس و گمرک کشتی کوچک لانچ تاکنون دو مرتبه عرض مراتب گردیده چیزیکه خیلی از آن بیشتر جالب دقت است این است که کمپانی نفت یک کشتی و سه دوبه خودش را نیز که فوق‌العاده است بدون ادای وجه و حقوق گمرکی از گمرک مرخص کرده و با آنهمه اظهارات و اقدامات کارگزاری بخلاف قاعده و بدون اجازه وزارت جلیله دوبه‌ها را بهمراهی وپس قونسول در کارون علیا که مخصوص سفاین داخله است عبور داده و بکار انداخته است و در حقیقت هم حق گمرکی را تضییع و هم به حقوق عمومی تجاوز نموده بهر جهت اسباب دردسر فراهم آورده‌اند.»[12]
گمرکات مناطق نفت خیز فقط به گمرک خرمشهر (محمره) محدود نمی‌شد. شرکت نفت با توجه به گسترش فعالیت‌های خود در زمینه ورود کالا به آبادان که پالایشگاه نفت در آن جا تاسیس شده بود و صادرات نفت نیز از آن بندر صورت می‌گرفت، دولت ایران را واداشت تا گمرکخانه‌ای در آبادان و در زمین مربوط به شرکت نفت تاسیس کند. لزوم ایجاد این گمرکخانه و یا نمایندگی از سوی گمرک خرمشهر در آبادان همواره در مکاتبات مسئولان به چشم می‌خورد. که از جمله در گزارشی که کارگزان خوزستان در 7 محرم 1328 نوشته آمده است: «در محل موسوم به (بریم) واقعه در جزیره عبادان محمره که کمپانی فقط شروع به پاره تدارکات و عملیات نمود و بعضی آهن آلات پیاده کرده است. مأمور گمرک در آنجا موقتی بوده است و هر وقت خبر شوند یا خودشان خبر بدهند که میخواهند چیزی پیاده نمایند فقط در آن موقع می‌روند ولی عقیده کارگزاری و گمرک هر دو این است اگر مقرر میفرمودند دائماً در آنجا مأموری میگذاشتند بهتر بود و از خیلی احتمالات و محاذیر جلوگیری می‌نمود زیرا (بریم) کنار رود و دور دست است و گذاردن مأمور مناسبی همراه با دو سه تفنگچی و مستحفظ آنقدر خرجی ندارد لیکن شکی نیست که باید مأمور این درست کاری باشد و رئیس گمرک و حکومت و کارگذاری نیز اغلب سرکشی نماید....»[13]
براساس همین برداشت و لزوم وجود یک گمرک خانه در آبادان، اقدام به تاسیس گمرکخانه در این شهر گردید. در نامه‌ای که به وزارت فوائد عامه نوشته شد و مربوط به 22 ژوئن 1913 میلادی می‌باشد این موضوع به خوبی تشریح گردیده است در این نامه آمده است: «.... دو سال متجاوز است که گمرکخانه برای سهولت کار در عبادان دایر کرده‌اند و در خود آن یک میل مربع زمینی که متعلق به کمپانی نفط است کشتی هایی که برای کمپانی اسباب حمل مینمایند دیگر مجبور نیستند به محمره بگمرکخانه بروند – در عبادان از طرف گمرک خانه مأمور هست که در آنجا تفتیش خود را بعمل بیاورد با آن رئیس گمرک دستورالعمل داده شد که در آن گمرک خانه پست خانه هم دایر کنند با این که در زمین کمپانی است و حق دارند در صورتی که میل نداشته باشند ممانعت نمایند و بنای گمرکخانه هم بر حسب اجازه خود کمپانی بود.»
مطالب این سند بخوبی چرایی لزوم ایجاد یک گمرکخانه در آبادان را تشریح می‌کند و نشان می‌دهد که میزان مسافت طی شده بین گمرک خرمشهر و آبادان یکی از دلایل مهم تاسیس این گمرک خانه بوده است. و گوشه‌ای از اختلافات گمرکی بین شرکت نفت ایران و انگلیس و دولت ایران را نشان می‌دهد.
در مورد در اختیار داشتن گمرک خرمشهر به وسیله شیخ خزعل یا دولت ایران نیز مباحثات زیادی صورت گرفت که با وساطت انگلیسی‌ها و مباحثی که شیخ خزعل مطرح کرد، دولت ایران به شرط تابعیت بیشتر شیخ خزعل از دولت ایران گمرکات خرمشهر را به شیخ خزعل واگذار کرد که این بحث به صورت مفصل در فصل مربوط به شیخ خزعل آورده شده است.
در یک ارزیابی کلی می‌توان گفت که مسائل مربوط به گمرکات و چگونگی ورود کالاهای شرکت نفت ایران و انگلیس به ایران بدون ادای حقوق گمرکی از مباحث بحث‌برانگیز تاریخ اقتصادی مناطق نفت‌خیز جنوب ایران بوده است و با توجه به اوضاع سیاسی ایران و نفوذ بی‌چون و چرای شیخ خزعل در آبادان و خوزستان خواسته و ناخواسته این مسایل تحت تأثیر مسایل سیاسی قرار می‌گرفت و علاوه بر شرکت نفت ایران و انگلیس شرکت‌های آلمانی ونک هاوس و شرکت‌های روسی در زمینه راه نیز فعال بودند و آن‌ها نیز خواستار برخورداری از حقوق گمرکی ویژه بودند. اما در این ارتباط شرکت نفت ایران و انگلیس با توجه به گسترش عملیات خود به ویژه از سال 1908 یک استثناء بود. و سعی و تلاش مأموران محلی انگلیس به ویژه آرنولد ویلسون و دیگران این بود که بدون مراجعه به سفارت انگلیس مشکلات گمرکی مابین شرکت نفت و مسئولان محلی گمرک که زیر نظر دولت ایران بودند را حل نمایند. و انگلیسی‌هایی که در شرکت نفت کار می‌کردند و مسئول بخش‌هایی از شرکت نفت بودند، ارائه شکایت شرکت نفت در مورد عدم پرداخت عوارض گمرکی بر طبق ماده هفت امتیازنامه دارسی را به سفارت انگلیس در تهران نوعی وقت‌کشی می‌دانست و پی برده بودند که مکاتبات اداری کمتر میتواند مسائل مالی مربوط به گمرکات را حل ‌کند. و اسناد و مباحث صورت گرفته و این نوشتار در مورد مسایل و مشکلات گمرکات با شرکت نفت ایران و انگلیس تنها گوشه‌ای از این اختلافات بوده است که مدارک آن موجود است و ممکن است بسیاری از کالاها به صورت قاچاق وارد مناطق نفت خیز می‌شده است که ما اسنادی از آن را در اختیار نداریم و نوعی اقتصادی پنهان را در آن زمان به وجود می‌آورده است که تعدادی زیادی از نیروی انسانی از آن طریق امرار معاش می‌کردند.
منابع:
- آرشیو ا سناد ملی ایران، سند شماره، 77-240026730.
- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 16-240025168.
- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 5-240001347
- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 64-240026730
- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 80.-0 24002673.
- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 84-240026730.
- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 88-240026730
- آرشیو اسناد ملی ایرانی، سند شماره 76-240026730.
- اسناد بایگانی وزارت امور خارجه ایران، سند شماره 44-6-56-1328ق.
- اسناد بایگانی وزارت امور خارجه ایران، سند شماره 52-14-31-1328 ق.
- ویلسون ، سرآرنولد ، سفرنامه ویلسون،ترجمه و تلخیص حسین سعادت نوری،تهران: انتشارات وحید،1347 .
-Ferrier, R.W., the history of the British Petroleum company,vol1, London: Cambridge university press, 1982.
سند شماره 1
12شهر رمضان 1327
The Royal palace hotel
Kensington
London.w.
فدایت شوم شرحی است که کمپانی باین بنده نوشته و شکایت از رفتار اجزای گمرگخانه محمره نموده سواد آن با ترجمه از لحاظ مبارک می گذرد. بهر شکل رای مبارک علاقه بگیرد بوزارت گمرک مرقوم خواهند فرمود .
زیاده عرض ندارد {ناخوانا}
15-240025168
سند شماره 2
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فواید عامه
اداره معادن
نمره کتاب ثبت 1209
تاریخ خروج 25 شهر رمضان 1327
وزارت جلیله خارجه
مراسله شریفه نمره 11594 راجع به این که کمپانی نفط هشتاد بار چاشنی دینامیت بتدریج از گمرک عربستان وارد نموده واصل گردید از طرف وزارت فوائد ابدا چنین اجازه داده نشده بنظر مخلص هم اینمطلب خیلی اهمیت دارد باید از ریاست گمرکات تحقیق شود که از چه راه این اجازه را داده اند خواهش دارم از نتیجه اقدامات وزارت فواید را هم مطلع فرمایند زیاده ایام جلالت بکام باد .
امضاء: ناخوانا
14-240025168
سند شماره 3
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه مورخه 20 شهر شوال 1327
نمره 2192
وزارت جلیله فواید عامه
در خصوص شکایت کمپانی معادن نفط جنوب از این که رییس گمرکخانه محمره بر خلاف شرط مقرر از طرف دولت علیه از اشیایی که برای اعمال معادن میاورند مطالبه حقوق گمرکی کرده اند باداره مرکزی گمرکات نوشته شد و سواد جوابی که از مشارالیه رسیده لفا از نظر محترم میگذرد و امر خواهند فرمود بکمپانی مزبور اطلاع داده شود این اتفاق کی افتاده و از چه اسباب مطالبه اخذ گمرک نموده اند .
امضاء: ناخوانا
13-240025168
سند شماره 4
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت امورخارجه
نمره 1431
بمقام منیع مجلس مقدس شید الله ارکانه بعد اداء مراسم تبریک معروض میدارد بموجب اخبار موثق مدیر گمرک محمره اجازه داده جهازات آتشی از دریا میامد جمعیتی کمپانی نفط را در جزیره بریم پیاده کرده و بعد بیایند محمره بهترین نقاط برای دخول اجنبی ... جنوبی جهه اسلحه سرباز و غیره همین نقطه است خالی از چون و چراست این کمپانی نفط همان شخصی است که سال قبل سپاهی برای اجرای مقاصد پلتیکی بلباس عمله آورده ( هیئت مخفیه بصره)
44-240025168
سند شماره 5
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فواید عامه اداره معادن
نمره کتاب ثبت1315
تاریخ خروج 12 شهر شوال
وزارت جلیله مالیه
کمپانی معادن نفت جنوب بکمیسر معادن مزبور شکایت کرده است که اجزای گمرکخانه محمره بر خلاف شرط قراردادی از طرف دولت علیه بانها داده شده از اشیایی که برای عمل معادن میاورده اند مطالبه حقوق گمرکی کرده اند و فصل قرارداد راجع به امور گمرکی این است ( تمام اسباب و الات لازمه برای تفتیش و تفحص و استخراج معادن و بسط آن ها و کذلک بجهه تاسیس لوله ها در وقت دخول بایران بهیچوجه من الوجوه حقوق گمرک را نخواهد پرداخت) لازم است اداره گمرکات را از این فصل قرارداد کمپانی مطلع فرمایند و قدغن فرمایند اجزای گمرکخانه محمره به همین ترتیب با کمپانی رفتار نمایند ولی در صورتیکه برای اعمال معادن مزبور فرضا مواد ناریه لازم شود چون در دخول آن باید خیلی دقت و احتیاط بشود بدوا باید کمپانی لزوم ورود آنرا مدلل نماید و پس از اجازه مخصوص داخل کنند ورود آنرا این شرح و شرط عمومی مستثنی باید دانست. امضاء: ناخوانا
48-240025168
سند شماره 6
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فواید عامه
اداره معادن
نمره کتاب ثبت 1269
تاریخ خروج 19 شهر شوال 1327
جناب جلالتماب اجل صدیق السلطنه کمیسر معادن نفت جنوب دام مجده
شرحی که راجع بشکایت کمپانی از رفتار اجزای گمرکخانه محمره نوشته و سواد رقعه کمپانی را فرستاده بودید رسید فصل قرارداد کمپانی مربوط باین کار بوزارت جلیله مالیه نوشته شد و سفارش شد که به اداره گمرکات قدغن فرمایند خلاف شرط قرارداد کمپانی رفتار نشود . امضاء: ناخوانا
29-240025168
سند شماره7
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فوائد عامه
اداره معادن
نمره کتاب ثبت 1286
تاریخ خروج 26 شهر شوال 1327
جناب جلالتماب اجل صدیق السلطنه کمیسر معادن نفط جنوب ابد مجده
در باب شکایت کمپانی از اجزای گمرک محمره بطوریکه در نمره 1269 بشما اطلاع داده شد مراتب بوزارت جلیله مالیه نوشته شد اینکه در آن وزارت خانه جوابی حاوی سواد مراسله اداره گمرکات رسیده که می نویسند در هر موقع مدلول امتیازنامه را بموقع اجری گذارده اند سواد هر دو را برای اطلاع صرفا می فرستد و بطوریکه نوشته اند کمپانی باید توضیحات لازمه را بدهد و سندیهم اگر در این خصوص دارند بفرستند ثانیا مذاکره شود.
امضاء: ناخوانا
34-240025168
12 ذی حجه 1327
نمره 14664
3دسامبر 1909
The royal palace hotel
Kensington,
London,w
قربانت شوم تعلیقه مبارکه در باب رفتار و تکلیف اداره گمرک با کمپانی و سوادی هم از رقعه وزارت مالیه که در جواب وزارت فواید نوشته شده بود زیارت کرده و بکمپانی اطلاع داد ولی مجددا بتاریخ اول ماه دسامبر کاغذی از کمپانی به این بنده رسیده که باز رزسای گمرک در محمره از اسباب و اشیاء که کمپانی حمل کرده برای لوازم کار مطالبه گمرک نموده اند بنده در جواب نوشت چنانکه از وزارت جلیله فواید عامه مرقوم داشته بودند و به شما نوشته و گفته ام لازم است صورتی صحیح از اشیایی که گمرکی گرفته اند و رسید وجه پرداخت شده را برای من بفرستند تا بعرض برسانم و آن ها را خاطر جمع کردم و ملاحظه فصول امتیازنامه راجع بعمل گمرک را .... دولتعلیه منظور فرموده و خواهند فرمود زیاده جسارت است.
امضاء: ناخوانا
42-240025168
سند شماره : 9
نمره 1215
The royal palace hotel
Kensington
London.w
29 سپتامبر 1909
جناب صدیق السلطنه
این خبری که این اواخر رسیده از ایران اسباب تعجب شده که گمرکخانه اعلیحضرت امپراتوری در محمره مضمون امتیازنامه را که ما داریم درست در تحت ملاحظه در نمیارند .
( مضمون فرانسه راجع بگمرک را که در امتیازنامه ذکر شده در اینجا شرح می دهد)
و تازه ما شنیده ایم که اجزای گمرکخانه در محمره مطالبه گمرک از بعضی اشیاء می نمایند که آنها لازم بود برای کار و عملیات در حالیکه از این ها گرفته اند و سایر چیزها را نگرفته اند و این اشیاء را لزوما نماینده ما برای کار لازم داشت محض این که معطل نشود اداره کرده است گمرک اینها را مجبورا و من خواهم نوشت صورتی از آن برداشته بفرستند که شما هم بر حسب شکایت ما آن مبلغ را استرداد نمایید و در این میانه از شما خواهش دارم محبت کرده اظهارات لازمه را بدولت علیه بکنید که احکام لازمه بگمرکات صادر فرمایند که اشیاء حمل شده بواسطه این کمپانی را معطل نکرده و مطالبه گمرک ننمایند که مثل اینکه در امتیازنامه ذکر شده. امضاء: ناخوانا
16-240025268
سند شماره 10
نشان تاج و شیر و خورشید
کارگذاری کل عربستان و شط العرب
و مدیریت سیر سفاین در شط کارون
اداره مهام کارگذاری
مورخه 7شهر محرم سنه 1328
نمره عمومی 85 خصوصی
در محل موسوم به ( بریم) واقعه در جزیره عبادان محمره که کمپانی نفت شروع به پاره تدارکات و عملیات نموده و بعضی آهن آلات را پیدا کرده است مامور گمرک در آن جا موقت بوده است و هر وقت خبر شوند یا خودشان خبر بدهند که میخواهند چیزی پیاده نمایند فقط در آن موقع میروند. ولی عقیده کارگذاری و گمرک هردو اینست اگر مقررمیفرمودند دائما در آن جا ماموری میگذاشتند بهتر بود و از خیلی احتمالات و محاذیر جلوگیری می نمود زیرا بریم کنار رود دور است و گذاردن مامور مناسبی هم با دوسه تفنگچی و مستحفظ آنقدر خرجی ندارد ولیکن شکی نیست که باید مامور امین و درست کاری باشد و رئیس گمرک و حکومت و کارگذاری اغلب سرکشی نماید.
بموجب امتیازنامه کمپانی مزبور آنچه برای استخراج نفت لازم است از رسوم گمرکی معاف خواهد بود اما معلوم نیست اتومبیل و آلات و تراموای و راه آهن نظایر آن و غیر آن هرچه بیاورند همان حکم را دارد یا خیر . همچنین از قبیل اتومبیل بارکش و تراموای یا راه آهن که بخواهند ره بیاندازند بایست عرض کرده تحصیل اجازه نمایند یا بدون آن مجاز و مختارند دیگر تا چه اراده فرمایید
فدوی حسین
نمره 16 اداره انگلیس در باب مامور گمرک بوزارت مالیه بنویسند در باب تراموای اتومبیل را.
جولای از وزارت فواید عامه رسیده بود جوابی بنویسند.
44-6- 54-1328ق
سند شماره11
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فوائد عامه
اداره معادن
مورخه 24 شهر محرم 1328
نمره 1539
وزارت جلیله مالیه
مرقومه شریفه در تحت نمره 268/676 دایر باظهارات اداره گمرکات وصول یافت در باب اختلافات حاصله مابین کمپانی معادن نفط جنوب و اداره گمرکات مطابق امتیازنامه فصل راجع باینمطلب از اینقرار است ( تمام اسباب و آلات لازمه برای تفتیش و تفحص و استخراج معادن و بسط آنها و کذلک بجهه تاسیس لوله ها در وقت بایران بهیچوجه من الوجوه حقوق گمرک را نخواهند پرداخت ) بطوریکه ملاحظه میفرمایید بهیچ وجه اثاث البیت و ملزومات دفتری در این فصل اسمی برده نشده و عقیده وزارت فواید اینست که مطابق این فصل امتیازنامه گمرک اثاث البیت و ملزومات دفتری را باید به کمپانی بدهد سواد امتیاز نامه کمپانی را هم که خواسته بودند لفا ارسال نمود. امضاء: ناخوانا
حاشیه سمت راست: جواب اداره گمرک را موافق عقیده وزارت فواید عامه بنویسند.
64-240026730
سند شماره 12
نشان تاج و شیر و خورشید
Adminstration
Des
Douanes Deperse
NO 10381
حضور جناب مستطاب اجل اکرم امجد افخم آقای وثوق الوله وزیرمالیه مدظله العالی
با کمال افتخار خاطر مبارک را مستحضر می دارد از این که کمپانی سندیکات در محمره است از قرار تلگراف رییس گمرکات آنجا خیال دارد بدون ادای حقوق گمرکی برای مصرف انکشاف خود دویست و پنجاه250 کردانکه ژلینیت هزار کردانکه باروت و یک هزار وتوناتور وارد نماید ( مواد محترقه)
این کمپانی بموجب امتیازنامه خود حق آنرا دارد که برای انجام کارهای خویش ادوات لازمه وارد کندو نمیتوان رد کرد ولیکن چون مقدار آن معتنابه است لهذا لازم دید که از حضور مبارک استفسار و تحصیل اجازه نماید مستدعی است معلوم فرمایند آیا می تواند اجازه ورود آنرا بدهد یا خیر
امر امر مبارک است
امضاء: لاتین
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 29 شهر محرم 1328، نمره 7160 .
77-240026730
سند شماره13
دولت علیه ایران
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
نمره کتاب ثبت7160
شعبه تحریرات مرکزی
ارسال در ساعت ا بعد از غروب 6 شهر صفر
اداره مرکزی گمرکات
در ضمن مراسله نمره (10381) در باب اشیایی که کمپانی سندیکات برای مصرف انکشاف می خواهد وارد کند از شرحی که اشعار داشته اید مطلع شدم در صورتیکه مامورین گمرک میدانند که برای اعمال معدنی ورود این اشیاء لازم است اجازه ورود بدهند....ناخوانا
79-240026730
سند شماره 14
دولت علیه ایران
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
نمره کتاب ثبت7160
کارتن 46 دوسیه 6
شعبه تحریرات مرکزی
ارسال در ساعت 1 بعد از غروب لیل 6 شهر صفر
وزارت جلیله فوائد عامه
به موجب شرح مراسله مورخه یازدهم شهر شوال نمره (1215) که از آنوزارت جلیله رسیده در باب حقوق گمرکی اسباب و آلات لازمه برای تفتیش و تفحص و استخراج معادن نفت جنوب بر حسب اظهار کمپانی نفت اینطور تصریح شده است ( در صورتیکه برای اعمال معادن مزبور مواد ناریه لازم شود چون در وارد کردن آن باید خیلی دقت و احتیاط بعمل آید بدوا باید کمپانی ورود آن را مدلل نماید و پس از اجازه مخصوص وارد کنند ورود آن را از این شرح و شروط عمومی مستثنی باید دانست) و حالا از جناب مستطابعالی استعلام میکنم که با اینکه در امتیازنامه چنین چیزی نیست که در موقع وارد کردن مواد ناریه مطالبه دلائل لزوم بشود و بعلاوه ضرورت این مواد برای اعمال معدنی بدیهی است بچه ملاحظه تعلیق بر این شروط فرموده اند و در صورت لزوم این احتیاط مناقشاتی که بالضروره در موقع ورود مواد مزبور تولید می شود بچه وسیله باید رفع گردد که تفصیل لازم است که توضیح فرمایند.
امضاء: ناخوانا
80-240026730
سند شماره 15
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت امورخارجه
نمره کتاب ثبت 9559
کارتن 34 دوسیه 9
تاریخ خروج25 ربیع الاول 1328
ثبت کاغذ وزارت امور خارجه بوزارت مالیه
راپرتی از کارگذاری عربستان دائر بلزوم تاسیس گمرکخانه در محل موسوم به ( بریم) واقعه در جزیره عبادان که کمپانی نفط در محل مزبور شروع بتدارکات و عملیات نموده بوزارت خارجه رسیده است که سواد آنرا برای اطلاع آنوزارت جلیله لفا ارسال داشت تا باهمیت این نقطه برخورده و باداره گمرک دستور العملی لازم داده نتیجه مرقوم فرمایند.
مهر: ناخوانا
100-9-34-1328 ق.
سند شماره 16
دوم جمادی الثانیه 1328
دهم جون 1910
جناب مستطاب اجل اکرم افخم را با کمال احترام تصدیع افزا میگردد
رئیس گمرکات باین سفارت اطلاع می دهند که وزیر مایه بموجب مراسله خود مورخه سیزدهم محرم تصمیم داده اند که لوازم دفتر جزو اشیایی که کمپانی نفط ایران و انگلیس حق دارد بدون ادای حق گمرک وارد نماید نمیباشد و بنابراین ماشین چاپ دستی که در ماه اپریل1909 کمپانی مزبور وارد نموده باید ادای گمرک نماید لهذا خاطر جناب مستطابعالی واضح خواهد بود که اگر به کمپانی نفط ایران و انگلیس غیر از این رفتار شود انصاف نخواهد بود بنابراین جناب مستطابعالی خواهشمندم اقدامات فرموده دستور العمل بجاهای لازم داده شود و ماشین چاپ دستی را جزء اشیایی که کمپانی نفط حق دخول بدون ادای گمرک دارد بشناسد در این موقع احترامات فایقه قلبیه خود را تجدید می نماید.
امضاء: لاتین
33-6-54-1328 ق
سند شماره 17
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه
دائره مرکز
نمره 7703
مورخه28 شهر جمادی الاخری1328
وزارت جلیله مالیه
در ضمن مرقومه نمره ( 15811/1483) سواد مراسله سفارت انگلیس را در خصوص یک دستگاه ماشین چاپ دستی راجع به کمپانی نفط ارسال فرموده بودند از اداره گمرکات تحقیقات لازمه بعمل آمد و عجالتا در جواب اداره گمرکات نوشته شد که قدغن نمایند از بابت حقوق گمرکی ماشین مزبور چیزی مطالبه نکرده از حقوق گمرکی معاف بدانند یقین است در جواب سفارت انگلیس همینطور اعلام خواهید فرمود که امضای این اجازه معافیت را که منحصر بهمین مورد است از اداره گمرکات تقاضا نمایند.
امضاء: از طرف وزیر مالیه
مهر: وزارت مالیه 1328
23-6-54-1328ق
سند شماره18
طهران عرض جواب نمره 57 توسط جناب آقای بدیعه نگار مقام منبع وزارت جلیله امور خارجه، تلگراف مبارک دیروز زیارت شد در خصوص تاکس و گمرک کشتی کوچک لانچ تاکنون دو مرتبه عرض مراتب گردیده چیزیکه خیلی از آن بیشتر جالب دقت است این است که کمپانی نفت یک کشتی و سه دوبه خودش را نیز که فوق‌العاده است بدون ادای وجه و حقوق گمرکی از گمرک مرخص کرده و با آنهمه اظهارات و اقدامات کارگزاری بخلاف قاعده و بدون اجازه وزارت جلیله دوبه‌ها را بهمراهی وپس قونسول در کارون علیا که مخصوص سفاین داخله است عبور داده و بکار انداخته است و در حقیقت هم حق گمرکی را تضییع و هم به حقوق عمومی تجاوز نموده بهر جهت اسباب دردسر فراهم آورده‌اند.
29 رجب
سجع مهر ابن ...حسین
کرده شد سلخ رجب 1328
تلگرافخانه ناصری اظهار می دارند که این تلگراف را از تلگرافخانه ناصری بهبهان می گیرند بواسطه زیاد بودن کلمه جواب از سئوال و تلگرفخانه بهبهان می گویند باید جواب مطابق سئوال باشد تلگرافخانه محمره 2 شعبان 1328
مهر: ناخوانا
52-14-31-1328 ق
سند شماره 19
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه
نمره کتاب ثبت1929
کارتن 46 دوسیه 6
تاریخ خروج 15 شهر شوال المکرم 1327
اداره مرکزی گمرکات
شرحی از طرف وزارت فواید عامه در باب مطالبه حقوق گمرکی از اشیای وارده بجهه معادن نفت جنوب رسیده که سواد آن لفا فرستاده شد لازم است اطلاعات خودتان را در اینباب نوشته بفرستید که بوزارتخارجه مزبور جواب داده شود.
حسن امین یوسف
71-240026730
سند شمار 20
Adminstration
Des Douanes
نشان تاج و شیر و خورشید
اداره گمرک
No 7829
190 2 نوامبر 1909 مطابق 18 شهر شوال 1327
حضور مبارک حضرت مستطاب اجل اکرم امجد افخم عالی بندگان آقای مستوفی الممالک وزیر مالیه دامت شوکته دستخط مبارک مورخه 13 شوال محتوی سواد یا دداشت وزارت جلیله فواید عامه راجع بتکلیف اداره گمرک در خصوص اشیاء و ملزوماتی که کمپانی نفط جنوب وارد میکند زیارت شد.
یادداشت وزارت جلیله مزبور ه قدری اسباب تعجب بنده شده از این که فدوی از مواد امتیاز کمپانی به خوبی مستحضر است و کاملا میداند اشیاء و اسبابی که از ادای حقوق گمرکی معاف اند از چه قبیل میباشند . اداره گمرک در هرموقع مدلول امتیازنامه را بموقع اجرا گذاشته است و مستمسک شکایت به کمپانی مزبوره در هیچ حال نداده است وانگهی چون در یادداشت وزارت جلیله فواید عامه تصریح نشده است تحقیق و تفتیش موضوع شکایت ممکن نیست از این که فقط شکایت کننده اداره گمرک رعایت مواد امتیازنامه را نکرده است کافی نخواهد بود باید معین کنند چه وقت این اتفاق افتاده است آلت یا اسبابی که از آن اخذ حقوق گمرکی شده است چه بوده و بالاخره اسناد رسمی را ارائه بدهند که مطلب واضح و ثابت شود منتها نمی توان اقدامی کرد . زیاده جسارت است.
72-240026730
سند شماره21
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه
نمره کتاب ثبت 2192
کارتن 46 دوسیه
تاریخ خروج 20 شهر شوال 1327
وزارت جلیله فوائد عامه
در خصوص شکایت کمپانی معادن نفط جنوب از اینکه رئیس گمرکخانه محمره بر خلاف شرط مقرر از طرف دولت علیه از اشیایی که برای اعمال معادن می آورند مطالبه حقوق گمرکی کرده اند باداره مرکزی گمرکات نوشته شد و سواد و جوابی که از مشارالیه لفا رسیده لفا از نظر محترم میگذرد و امر خواهد فرمود بکمپانی مزبور اطلاع داده شود این اتفاق کی افتاده و از چه اسباب مطالبه و اخذ گمرک نموده اند
حسن ابن یوسف
سجع مهر : ناخوانا
73-240026730
سند شماره 22
نشان تاج و شیر و خورشید
Adminstration
Des
Douanes Deperse
No 9589
19 6 ژانویه 1910 مطابق 23 ذی حجه 1327 tehran, L
حضور جناب مستطاب اجل امجد اکرم افخم آقای وثوق الدوله مدظله العالی
در آرتیکل هفتم امتیاز نامه کمپانی سندیکات مندرج است که( ملزومات و ادوات لازمه بجهه استخراج و انکشاف چشمه های نفت ) از ادای حقوق گمرکی معاف خواهند بود.
در این باب غالبا بین اداره گمرک و کمپانی مزبور بروز اختلاف می شود و در تفهیم اصل مقصود از این آرتیکل تولید اشکال میگردد کمپانی ادعا می کند که تمام ادوات ماشین و موتور آلات و افزار را بر هر قبیل مصالح و ادویه مخصوصه باستخراج این صنعت و همچنین اشیاء متعلقه به اداره و ابنیه از قبیل اثاث البیت و ملزومات دفتری و غیره نیز از ادای حقوق گمرکی معاف باشد چون اداره گمرک در موقع تحریر امتیازنامه و کنترات دخالتی در این کار نداشته است مشکل است بداند مقصود اولیای دولت علیه از مدلول ارتیکل هفت چه بوده است و گمان بنده این است که این ارتیکل خیلی پیچیده است و نمی توان در موقع ظهور اختلاف چیزی از او درک و تفهیم کرد . لهذا در حضور مبارک مستدعی است اصل مقصود را معین فرموده و مخصوصا در باب اثاث البیت و ملزومات و حدی را معلوم فرمایید که از حقوق گمرکی معاف باید باشد یا خیر امر امر مبارک
امضاء: لاتین
مهر ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 24 شهر ذی حجه 1327، نمره 268/676
74-240026730
سند شماره 23
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت امورخارجه
کارگذاری مهام خارجه مرکزی عربستان
مورخه 14 شهر ربیع الاول 1331
نمره 73
مقام منیع وزارت جلیله امور خارجه
تقریبا یک ماه قبل اداره پست خانه محمره به تصویب رئیس گمرک تاسیس پست خانه در بریم عبادان که ومحل تسویه نفط است نموده گویا این تاسیس برخلاف میل انگلیس ها بوده از قرار راپورت واصله بکارگذاری انگلیس ها مامور پست مزبور را نپذیرفته قدغن نمودند که احدی از عملجات نوشتجات به پست خانه مزبور ندهند و بنای نا مساعدی با مامور پست گذارده عاقبت عذر او را خواسته آن هم ناچارا دستگاه پست خانه را برچیده مراجعت به محمره نمود فدوی حقیقه حال را از رئیس پست سئوال نمود موافق راپورت واصله بکارگذاری بیان داشت می گفت مراتب را بطهران اطلاع داده ایم هنوز جواب نرسیده از قرار مذکور قونسول محمره بطور حکایت و گله گذاری از رفتار رئیس گمرک می گفته است که آن محل جزء اجاره کمپانی انگلیس بمنزله خانه ماست ریاست گمرک و پست حق ندارند بدون اجازه در آنجا تاسیس پست خانه نمایند محض استحضار وزارت جلیله عرض شد.
6-1-61-1331 ق
سند شماره 24
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فوائد عامه
سواد مشروحه بکمیسر نفت جنوب
مورخه 22 ژوئن 1913
نمره 9
بمقام وزارت فوائد عامه
در باب ایجاد پستخانه در عبادان تلگرافا بوزارت خارجه عرض شده حالا برای اطلاع خاطر مبارک تفصیل آن را شرح میدهد دوسال متجاوز است که گمرکخانه برای سهولت کار در آبادان دایر کرده اند در خود آن یک میل مربع زمینی که متعلق به کمپانی نفط است کشتی هایی که برای کمپانی اسباب حمل مینمایند دیگر مجبور نیستند به محمره بگمرکخانه بروند- در عبادان از طرف گمرکخانه مامور هست که آنجا تفتیش خود را بعمل بیاورد . به آن رئیس گمرک دستور العمل داده شد که در آن گمرکخانه پست خانه هم دایر کنند با این که در زمین کمپانی است و حق دارند در صورتیکه میل نداشته باشند ممانعت نمایند و بنای گمرکخانه هم بر حسب اجازه خود کمپانی بود در این خصوص هم ایرادی ندارند نوشتجاتی که در اینباب از محمره به کمپانی رسیده بود دیدید ایراد را قونسول انگلیس می کند و ایشان نمی خواهند که پستخانه در عبادان دایر نشود و چند نفر کاغذ برئیس گمرک نوشته اند که پستخانه را موقوف کند . البته خاطر مبارک مستحضر است که دولت انگلیس در محمره پستخانه دارد و مردم تمام نوشتجات خودشان را بخارجه می نویسند میدهند به پستخانه انگلیس بخود بنده هم هر وقت از محمره کاغذ می رسد تمر انگلیس را دارد معلوم می شود که رئیس گمرک آدم گمرک و خدمتگذار است خواسته پستخانه که دولت در محمره دارد بغیر از اسم رسمی هم داشته باشد . لهذا پستخانه میانه عبادان و محمره دایر کرده که عملجات اروپایی و ایرانی همه نوشتجات خودشان را در عبادان به پستخانه دولت علیه بدهند که از آنجا بفرستند به پستخانه خودمان در محمره و در آن جا لابدا تمر دولت علیه زده می شود و باین واسطه مبلغی در سال از عایدی پستخانه انگلیس کم می شود و دیگر هم تمر دولت انگلیس روی پاکتی که از خاک ایران می آید دیده نمی شود شاید قونسول انگلیس غیر از این دو فقره هم ملاحظات دیگر داشته باشد این مساله را در طهران باید وزارت خارجه با سفارت انگلیس مذاکره کند حالا چه عیب دارد که این پستخانه را در بیرون آن زمین بنا نمایند و البته در آن زمان عذری نمی توانند بیاورند ایجاد پستخانه در عبادان منافع زیاد برای دولت علیه دارد . خود بنده در محمره بوده ام و خوب مطلع هستم که پستخانه دولت در کلیه عربستان فقط اسم دارد . خود رئیس گمرک سابق در محمره به بنده می گفت که نوشتجات خودشان را بطهران از راه لندن می فرستند.از عربستان به اصفهان به توسط قاصد پست دولت علیه فرستاده میشود و چون مردم کاغذ بآنجا نمیدهند لهذا ماهی یکمرتبه قاصد حرکت میکند سابق که اینطور بود حالا شاید بهتر شده تازه پاکتی در محمره رسیده ملاحظه می فرمایید که تمر هند را دارد و اگر پستخانه دولت در محمره دایر شود تمر ایران عوض این تمر زده می شود . زیاد عرض ندارد عبدالعلی
سواد برابر اصل است
مهر: دفتر فوائد عامه
11-1-61-1331 ق
سند شماره 25
دولت علیه ایران
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
نمره کتاب ثبت5711
شعبه تحریرات مرکزی
ارسال در ساعت 2 لیل 15
اداره مرکزی گمرکات
در ضمن مراسله نمره (9589) در باب اختلافات حاصله مابین کمپانی‌ معادن نفت به اداره گمرکات از شرحی که اشعار داشته بودند اطلاع حاصل شد... و رجوع بامتیازنامه کمپانی مزبور شد در فصل راجع به این اسباب و آلات لازمه را برای تفتیش و تفحص استخراج معادن و بسط آن‌ها و تاسیس لوله‌ها در وقت ورود به ایران از ادای حقوق گمرکی معاف کرده‌اند و یقین است خود آن اداره هم در موقع فصول و مندرجات امتیازنامه را مدنظر دارد و استنباط تکلیف می‌نماید و در مدلول این فصل چندان ابهامی نیست که باعث تعطیلی کار بشود و در این صورت مطابق مدلول فصل راجع به این کار اثاث‌البیتی و ملزومات دفتری از حقوق گمرکی معاف نیست و باید وجوه گمرکی از کمپانی دریافت دارد کلیة آنچه را راجع بمدلول فصل مزبور است باید از گمرک معاف باشد و آنچه را که از مدلول آن فصل خارج است حقوق گمرکی باید دریافت شود تمیز و تفکیک این فقره هم برای اجزاء اداره گمرک اشکالی ندارد.
امضاء: ناخوانا
76-240026730
سند شماره 26
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فوائد عامه
اداره معادن
مورخه 11صفر 1328
نمره 1746
وزارت جلیله مالیه
مرقومه محترمه نمره ( 7165) شرف وصول یافت در خصوص ورود مواد ناریه بجهه کمپانی نفت جنوب همین طور است که مرقوم فرموده اید در امتیازنامه آن ها قید نشده است که در موقع وارد کردن مواد ناریه دلایل لزوم آن مطالبه شود ولی بدیهی است برای معدن نفت ادواتی که لازم است مته و اقسام آن است برای حفر چاه که نفت استخراج کنند دیگر مواد ناریه لازم ندارد هرگاه برای تسطیح راه که محتاج شوند کوهی را بکنند آنوقت شاید دینامیت و مواد ناریه لازم داشته باشد چون این احتیاج اتفاقی است و جزو عنوان نفت داخل نمی شود باید لزوم آنرا مدلل داشته با تحصیل اجازت وارد نمایند. امضاء: ناخوانا
مهر: وزارت فوائد عامه
مهر ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 12 شهر صفر 1328، نمره 835
82-240026730
سند شماره 27
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت امورخارجه
سواد مراسله سفارت انگلیس
مورخه دوم جمادی الثانی 1328 دهم جون 1910
رئیس گمرکات باین سفارت اطلاع می‌دهند که وزیر مالیه به موجب مراسله خود مورخه سیزدهم محرم تصمیم داده‌اند که لوازم دفتر جزو اشیایی که کمپانی فقط ایران و انگلیس حق دارد بدون ادای حق گمرک وارد نماید نمی‌باشد و بنابراین این ماشین چاپ دستی که در ماه 10 پریل 1909 کمپانی مزبور وارد نموده باید ادای گمرک نماید لهذا جناب مستطابعالی را متذکر میشوم که کمپانی روسی راه یک ماشین چاپ دستی بموجب امتیاز بدون ادای حق گمرک وارد نمود بر خاطر .... مظاهر جناب مستطابعالی واضح خواهد بود که اگر به کمپانی نفط ایران و انگلیس غیر از این رفتار شود انصاف نخواهد بود. بنابراین از جناب مستطابعالی خواهشمندم اقدامات فرموده دستورالعمل‌های لازم داده شود و ماشین چاپ دستی را جز اشیایی که کمپانی فقط حق دخول بدون اداره گمرک دارد، بشناسد.
مهر : وزارت امور خارجه اداره تحریرات انگلیس 1328
مهر : ورود بکابینه وزارت مالیه، نمره 6711
84-240026730
سند شماره28
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت امورخارجه
اداره تحریرات انگلیس
مورخه 11جمادی الثانی1328
نمره 1483/ 15811
وزارت جلیله مالیه
مراسله بتاریخ دویم شهر حال از سفارت انگلیس در خصوص ماشین چاپی که کمپانی نفط وارد نموده و اداره گمرک مطالبه حقوق گمرکی میکند بوزارت خارجه رسیده است که سواد آنرا لفا ملاحظه فرموده و بهرطوریکه میتوان جواب سفارت را دارد صریحا مقررخواهند فرمود .
امضاء: از طرف وزیر خارجه
مهر: وزارت امورخارجه
حاشیه پایین سند: در صورتیکه سابقه نداشته باشد باداره گمرک بفرستند عقاید خودشان را بنویسند و علت اینکه کمپانی روس بدون تادیه گمرک ماشین چاپ دستی وارد کرده است چیست
باداره گمرک نوشته شده است
عجاله ضبط شود تا جواب گمرک برسد
85-240026730
سند شماره 29
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت امورخارجه
سواد مراسله سفارت انگلیس
مورخه دویم جمادی الثانی 1328 دهم جولای 1910
رئیس گمرکات باین سفارت اطلاع می دهند که وزیر مالیه بموجب مراسله خود مورخه سیزدهم محرم تصمیم داده اند که لوازم دفتر جزو اشیایی که کمپانی نفط ایران و انگلیس حق دارد بدون ادای حق گمرک وارد نماید نمیباشد و بنابراین ماشین چاپ دستی که در ماه اپریل 1909 کمپانی مزبور وارد نموده باید ادای گمرک نماید لهذا خاطر جناب مستطابعالی واضع خواهد بود که اگر کمپانی نفط ایران و انگلیس غیر از این رفتار شود انصاف نخواهد بود بنابرابن از جناب مستطاب عالی خواهشمندم اقدامات فرموده و دستور العمل بجاهای لازم داده شود که ماشین چاپ دستی را جزء اشیایی که کمپانی نفط حق دخول بدون ادای گمرکی دارد بشناسد
حاشیه پایین سند: باداره گمرکبفرستید عقاید خود را بنویسید
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 20 شهر ج2 ، 1328، نمره736 .
86-240026730
سند شماره 30
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فوائد عامه
اداره طرق و شوارع
نمره2401
مورخه 23 شهر جمادی الاخری 1328
وزارت جلیله مالیه
موافق راپورت‌های واصله کمپانی نفت جنوب مقداری آهن‌آلات برای تأسیس خط ترامو وارد نموده پس از تحقیقات معلوم شد آقای حاج معین‌التجار بوشهری با کمپانی مزبور قراردادی مبادله کرده است که کمپانی مزبور خط تراموای متعلق بحاج معین‌التجار در بندر ناصری را ششصد ذرع دیگر امتداد بدهد و اسباب و ادوات لازمه خود را حمل و نقل نماید هنوز صحت این اقدام حاج معین‌التجار را وزارت فوائد عامه تصدیق نکرده و مشغول مذاکره است ولی در هر صورت این آهن آلاتی را که کمپانی برای امتداد راه مزبور وارد کرده و بعنوان اسباب لازمه معادن فقط از آن حقوق گمرکی گرفته نشده است با این تحقیقاتی که شد باید گمرک آن‌ها مطالبه و دریافت شود.
امضاء: ناخوانا
مهر: وزارت فوائد عامه
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 26 شهر ج2، 1328، نمره7754
88-240026730
سند شماره 31
نشان تاج و شیر و خورشید
Adminstration
Des
DouanesDeperse
No 2830
19 7 ژوییه 1910، 29 جمادی الاخری 1328 tehran Le
حضور جناب مستطاب اجل امجد اکرم افخم عالی آقای وثوق الوله وزیر مالیه مد ظله
مرقومه مبارکه 26 جمادی الاخر ی نمره ( 7754) بانضمام سواد مراسله وزارت فواید عامه راجع بآهن الاتیکه کمپانی نفت در محمره برای خط آهن بدون حقوق گمرکی وارد نموده زیارت شد اینک خاطر مبارک مستحضر می دارد که فورا دراینباب از رئیس گمرک محل مزبور در صدد تحقیق بر آمده و پس از وصول اطلاعات لازمه بدیهی است ارسال حضور مبارک میدارد زیاده جسارت است . از طرف مدیر کل....
امضاء لاتین: ناخوانا
مهر : ورود بکابینه وزارت مالیه ، بتاریخ 29 شهر ج2، 1328، نمره 815
90-240026730
سند شماره32
نشان تاج و شیر و خورشید
Adminstration
DES
DoanesDeperse
NO2703
حضور جناب مستطاب اجل اکرم امجد افخم آقای وثوق الوله وزیر مالیه مدظله العالی
مرقومه مبارکه مورخه 17 جمادی الاخری نمره 7361 راجع به معافیت یکدستگاه ماشین چیز نویسی که کمپانی نفط عربستان وارد نموده است زیارت شد در حقیقت مقصود از یک ماشین تحریر تنها نیست بلکه سخن در سر کلیه اقسام ملزومات دفتری میباشد و علت مداخله سفارت انگلیس در این عمل بقراری است که ذیلا بعرض میرساند چنانکه خاطر مبارک مسبوق است کمپانی نفط بموجب فصل هفتم امتیازنامه مجاز است که با معافیت از هرگونه حق گمرکی و غیره اشیاء ذیل را وارد نماید.
در مصالح و اسباب لازمه بجهت تفتیش و تفحص و استخراج و بسط مکنونات معدنیه و بجهه ساختن و توسعه دادن ( پایپ لاین ها – لوله های مجری) در تعبیر و تفسیر این فصل فیمابین گمرک و کمپانی نفط احتجاجات و مذاکرات بعمل آمده کمپانی مدعی است براینکه علاوه بر ماشین و موتورها و آلات و اسباب و ادوات از هرقبیل و همچنین مصالح و محصولاتیکه قطعا بجهت استخراج مزبور معین شده این حق را نیز دارد که اشیاء راجع باداره کردن آن عمل را از قبیل اثاث البیت و ملزومات و لوازم دفتری از گمرک معاف بدارد . چون در موقع نوشتن امتیازنامه از اداره گمرک مشورتی بعمل نیامده برای این اداره مشکل است بداند دولت علیه در تعبیر فصل هفتم چه قصد دارد بهمین دلیل بود که موسیو مرناردر تلو مراسله پنجم ژانویه گذشته نمره 5989 از حضور مبارک استدعا نمودند که حدی از برای تاویل فصل هفتم قرارداده و مخصوصا معلوم فرمایید که آیا اثاث البیت ... و لوازم دفتری باید از حقوق گمرکی معاف باشد یا خیر . حضرتمستطابعالی در تلو مرقومه جوابیه نمره 5711 مورخه13 محرم 1328چنین اشعار فرمودند که برطبق مندرجات امتیازنامه باید از لوازم دفتر و اثاث البیت اخذ حقوق شود . حکم مبارک به سفارت انگلیس که از منافع کمپانی نفط مدافعه کرده بود ابلاغ شد و شارژ دافر بر ضد تفسیر و تاویل فصل هفتم سابق الذکر بوزارت امورخارجه پرتست نمود اکنون که حضرت اجل رای بنده را استعلام میفرمایید عرض می کنم که اگر بنا باشد از روی متن مندرجات امتیازنامه رفتار شود لوازم دفتری که عبارت از کاغذ و متفرعات از قبیل ماشین چیز نویسی و غیره باشد باید متحمل تادیه حقوق گمرکی شوند ولیکن در موضوع مانحن فیه بگمان بنده طاهرا ممکن است خود را زیاد پابند خزانه دولت ندانسته و دائره تاویل فصل هفتم را تا آن اندازه محصور و محدود ننموده درین موقع مناسب است یادآوری شود که شرکت روس را ه انزلی و طهران و شرکت بندر انزلی که در امتیازنامه آن ها فصلی ذکرشده و در آن قید گردیده است که معافیت از گمرک شامل نمیشود مگر به اشیائیکه بجهه ساختن و نگاهداری و استخراجات راجعه بامتیاز آن ها معین شده است معذلک شرکت های مزبور به دولت علیه قبولاندند که معافیت باید شامل کلیه ملزومات دفتری شود من جمله بعضی اشیائ اثاث البیت که بجهه مبل کردن دفاتر کمپانی معین شده است و واضح است که گمرک هم این حق را برای خود نگهداشته که اطمینان حاصل نماید که این ملزومات دفتری و اشیاء بمصرف دیگری جز آنکه اظهار داشته اند نخواهد رسید چون سفارت انگلیس در تفسیر و تعبیری که که در امتیازنامه روسها شده مستحضر است در اینصورت آیا دولت علیه می تواند خود را در ماده انگلیسی ها سخت تر نشان داده و ماده هفتم امتیازیکه به کمپانی نفط داده شد مختلف و بطور دیگری تاویل نماید بعلاوه جای آن دارد که ملاحظه شود که این عمل نفط در حال انبساط و ازدیاد است و چون بموجب امتیازنامه دولت ایران از نتایج حاصل آن ذیذخل میباشد منافع عمده که ظاهرا یوما فیوما در تزاید است حاصل خواهد نمود .
در اینصورت آیا صلاح خواهد بود که در میاله چند تومان حقوق گمرکی با کمپانی و پس از آن با سفارت داخل مناقشات شد تفکر در این موضوع را بعهده حضرت اجل واگذار نموده و استدعا میکنم رای و امر مبارک را معلوم فرمایند اینمطلب نیز بطور وضوح محقق است که در صورتیکه دولت علیه این تعبیر وسیع فصل هفتم امتیازنامه را قبول نماید و حکم فرماید که معافیت ممکن است شامل ملزومات دفتری شود در آنصورت گمرک هم هرگونه اقدامات لازم بعمل خواهد آورد که اطمینان حاصل نماید که ملزومات مزبور حقیقه و فقط بمصرف دفاتر کمپانی خواهد رسید یا خیر و این حق را بجهت خود محفوظ میدارد که وقتیکه ملاحظه نمود در ورود اشیاء اسراف و زیادروی می شود و از احتیاجات واقعی کمپانی تجاوز میکند در آنصورت خود را سخت تر نشان داد و مساعدت فوق العاده را موقوف و متروک خواهد داشت امر امر مبارک است.
از طرف مدیر کل که به مرخصی رفته اند
(رئیس)
امضاء: لاتین
92-240026730
سند شماره 33
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه شعبه مرکز
بتاریخ 28 شهر جمادی الاخری 1328
نوع مسوده: مکتوب
اداره مرکزی گمرکات
در باب یکدستگاه ماشین چاپ دستی راجع بکمپانی نفت که بر حسب اظهارات سفارت انگلیس و مراسله وزارت جلیله امورخارجه بنمره ( 7361) بآن اداره اظهار و استعلام شده بود از جوابی که بنمره ( 2753) اشعار نموده بودید اطلاع حاصل شد حالا که اینطور تصویب کرده اند وزارت مالیه هم صلاحدید اداره گمرکات را تصویب نموده اظهار میکند که اجازه معافیت ماشین مزبور را که از ملزومات دفتری محسوب میداند بدهید و بنویسید که حقوق گمرکی از بابت ماشین مزبور از کمپانی نفت مطالبه نکنند مشروط بر اینکه اداره گمرک فقط ملزوماتی که برای اداره امور کمپانی لازم است از گمرک معافیت نماید و مسلم است این مقدار گزاف نخواهد بود و اهمیتی نخواهد داشت. امضاء: علی
93-240026730
سند شماره 34
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه شعبه مرکز
بتاریخ 28 جمادی الاخری 1328
نمره عمومی 7703
نوع مسوده: جواب مکتوب
وزارت جلیله امور خارجه
در ضمن مرقومه نمره ( 15811/1483) سواد مراسله سفارت انگلیس را درخصوص یکدستگاه ماشین چاپ دستی راجع به کمپانی نفت ارسال فرموده بودند. از اداره گمرکات تحقیقات لازمه بعمل آمد و عجالته در جواب اداره گمرکات نوشته شد که قدغن نمایند از بابت حقوق گمرکی ماشین مزبور چیزی مطالبه نکرده از حقوق گمرکی معاف بدانند یقین است در جواب سفارت انگلیس همینطور اعلام خواهید فرمود که امضای این اجازه معافیت را که منحصر بهمین مورد است از اداره گمرکات تقاضا نمایند.
امضاء: ناخوانا
94-240026730
سند شماره 35
نشان تاج و شیر و خورشید
Adminstration
Des
Douanes Deprse
NO7143
24 دسامبر 1910 مطابق 21 ذی الحجه 1328
حضور جناب مستطاب اجل امجد اکرم افخم آقای صنیع الدوله وزیر مالیه مدظله العالی
مرقومه هفدهم ذی الحجه نمره (18955) راجع بوارد نمودن پاره آهن آلات و ادوات توسط کمپانی نفت عربستان زیارت گردید و برای تحصیل و تکمیل اطلاعات مدلول مندرجات آنرا برئیس گمرکات عربستان ، ابلاغ نمود و استطلاع نمودم ولیکن قبل از وقت لازم است معروض دارم که کمپانی مشارالیها حق دارد ماشین آلات و ادوات لازمه کارخود را بدون ادای حقوق گمرکی وارد نماید حالا ادواتیرا که کومیسری نفت اظهار داشته است دارد. زیاده جسارت است.
مهر : ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 23 شهر ذی حجه 1328، نمره 19196
95-240026730
سند شماره 36
نشان تاج و شیر و خورشید
اداره گمرکات
28 اکتبر 1908
نمره 5387
سواد
حضور جناب مستطاب اجل اکرم آقای قوام الدوله دام اقباله العالی مفتخرم از اینکه خدمت بندگان جناب مستطاب عالی عرض کنم که امتیازنامه وکالت تجارت عربستان بواسطه سفارت بهیه انگلیس خواهش میکند که امتعه طیبه منقوله برای کارگذاران مخصوص خودش از پرداختن حقوق گمرکی معاف باشد این وکالت تجارت مطابق امتیازنامه که در دست دارد و برای حمل و نقل مواد لازمه استعمالات خودش از پرداختن حقوق گمرکات معاف است و در این امتیازنامه او هیچ اسمی از مواد طیبه نیست مرحمت فرموده در اینباب رای مبارک را ابلاغ فرمایید.
امضاء:
(مرنار)
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 1333، شماره 8681
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 2
6-240001347
سند شماره 37
نشان تاج و شیر و خورشید
اداره گمرکات
17 دسامبر 1914، 28 محرم 1333
نمره9993
ضمیمه: دو طغرا سواد
وزارت جلیله مالیه
در تاریخ بیست و هشتم اکتبر 1908 بنمره (5387) اداره گمرکات بانوزارت جلیله نوشته که اینک محترماً سواد آن حضور مبارک انفاذ می‌گردد. در طی مراسله مزبور استفسار شده است که آیا شرکت نفت عربستان دارای حق معافیت از تاکس گمرکی در مورد ادویه طیبه که به ایران وارد میکنند هست یا خیر جناب آقای قوام‌الدوله وزیر مالیه وقت در تاریخ ششم سوال 1326 نمره (5333) جوابی در مقابل این استعلام مرقوم فرموده‌اند که سواد آن نیز محض مزید اطلاع آنوزارت جلیله لفا حضور مبارک ارسال شد. با اینکه در همان زمان سود سواد این تصمیم بسفارت دولت بهیه انگلیس فرستاده شد معذلک تاکنون اداره گمرک باخذ حقوقیکه شرکت مزبور از بابت ادویه طیبه و اسباب جراحی وارده از اروپا باید تادیه نماید موفق نگردیده است شرکت فوق‌الذکر برای امتناع از پرداخت بدهی خود متعذر به این عذر است که تاکنون بهیچوجه چنین تصمیمی از طرف سفارتخانه متبوعه او بشرکت تبلیغ نشده است.حال از حضور مبارک مستدعی است بجهت خاتمه دادن باینکار مذاکرات لازمه با اولیای سفارت بهیه روسیه فرموده و نوعی فرمایند که هر چه زودتر این مسئله فیصله یابد. نظر باینکه نمی‌توان وجهاً من‌الوجوه ادویه طیبه و آلات جراحی را بمصالح و اسباب‌های فوق تشبیه کرد و تناسبی بین آن‌ها فرض نمود باینواسطه اداره گمرکات مع‌التوقیر باولیای محترم آنوزارت جلیله پیشنهاد می‌کند که همه ساله معادل چهل تومان از بابت کلیه حقوقیکه باید شرکت نفت بپردازد، باو تخفیف داده شود و این مساعدت مبنی بر این نظریه است که قسمت عمده ادویه و آلات جراحی در موقع تداوی عملیات ایرانی که در خدمت شرکت مزبوره هستند استعمال می‌شوند باین ترتیب کمپانی مزبور باید دعوت شود که در آتیه مرتباً حقوق متعلقه بوزارت خود را پرداخته و از طرف دیگر بریاست گمرکات محمره دستورالعمل داده خواهد شد که در آخر سال مبلغ چهل تومان از کلیه حقوق مآخود بشرکت مستر دارد. ضمناً باید مقدر شود مناقشاتی که حالیه در موضوع واردات سنوات ماضیه موجود است همین نهج تصفیه گردد اداره گمرکات انتظار دارد که با مساعدت کامله اولیای محترم آنوزارت جلیله هر چه زودتر این عمل خاتمه پذیرد موقعرا مغتنم شمرده احترامات فایقه را تجدید مینماید.
امضاء: از طرف رئیس کل گمرکات
بعرض حضور مبارک رسید28
5-240001347
منبع: پیام بهارستان 12
________________________________________
[1]-Ferrier, R.W., the history of the British Petroleum company,vol1, London: Cambridge university press, 1982.p 154, 155.
[2]- ویلسون ، سرآرنولد ، سفرنامه ویلسون،ترجمه و تلخیص حسین سعادت نوری،تهران: انتشارات وحید،1347، ص155و156 .
[3]-Ferrier, Ibid, p 154, 155.
[4]- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 80.-0 24002673
[5]- آرشیو ا سناد ملی ایران، سند شماره، 77-240026730.
[6]- آرشیو اسناد ملی ایرانی، سند شماره 76-240026730.
[7]- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 64-240026730
[8]- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 16-240025168.
[9]- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 5-240001347.
[10]- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 84-240026730.
[11]- آرشیو اسناد ملی ایران، سند شماره 88-240026730.
[12]- اسناد بایگانی وزارت امور خارجه ایران، سند شماره 52-14-31-1328 ق.
[13]- اسناد بایگانی وزارت امور خارجه ایران، سند شماره 44-6-56-1328ق.