اينتليجنت سرويس در ايران

در قرن شانزدهم ميلادي و در دوران سلطنت اليزابت اول (1558ـ1603م) به پيشنهاد يكي از وزرا به نام «فرانسيس واتينگهام» يك سازمان جاسوسي براي حفاظت از منافع امپراتوري انگلستان تشكيل شد. اين سازمان اينتليجنت سرويس (Intelligent Service) نام گرفت كه معناي لغوي آن «سازمان اطلاعات» است و شش اداره مختلف دارد. ادارات پنجم و ششم آن با نامهاي ام‌ ـ آي ـ 5 و ام ـ آي ـ 6 از شهرت بيشتري برخوردار است. ام ـ آي (MI)، برگرفته از عبارت Military Intelligence به معناي اطلاعات نظامي است. دليل اين نامگذاري ارتباط تنگاتنگ سازمان اطلاعات انگلستان در دوران استعمار با ارتش است و از آن زمان اين نامها بدون تغيير مانده است. وظيفه ام ـ آي ـ 5 كه نام ديگر آن سازمان امنيت (Security Service) است، تأمين امنيت و تهيه اطلاعات در داخل مرزهاي انگلستان است. اما ام ـ آي ـ 6 كه براي خارجيان بيشتر شناخته شده است و نام ديگر آن «سازمان اطلاعات سري» (Secret Intelligence Service) است، در سال 1911م/ 1290 ش تأسيس شد و وظيفه آن طبق اساس‌نامه اينتليجنت سرويس به بيرون از مرزهاي انگلستان مربوط مي‌شود.
دفتر اصلي ام ـ‌ آي ـ 6 در چهارراه واكسهال لندن در كنار رودخانه تايمز واقع شده است. در 1994م/ 1373 ش اين سازمان بيش از 2300 كارمند در استخدام داشت و بودجه ساليانه آن بالغ بر 150 ميليون پوند بود. البته پس از فروپاشي شوروي اين سازمان كوچك شد. رؤسا و كاركنان اينتليجنت سرويس از بين فارغ‌التحصيلان نخبه دانشگاههاي معتبري چون كمبريج و آكسفورد انتخاب مي‌شوند و مهم‌ترين ويژگي هر فرد براي مأمور شدن در اين سازمان شجاعت و بي‌پروايي است. علاوه بر اين سعي مي‌شود كه زبان، آداب، فرهنگ و سنت كشوري كه مأموريت بايد در آن انجام گيرد به فرد جاسوس به بهترين شكلي‌ آموخته شود. رئيس سازمان توسط ملكه برگزيده مي‌شود و به محض احراز مقام رياست، نام و هويت خود را تغيير مي‌دهد و با نام مستعار مشغول كار مي‌شود.
سابقه اينتليجنت سرويس در ايران به دوران استعمار انگلستان و دخالتهاي آن در خاورميانه بازمي‌گردد. انگليسيها معمولاً در بين رجال ايران خصوصاً درباريان، افرادي داشتند كه براي تأمين منافع انگلستان فعاليت مي‌كردند.
در دوران پهلوي، ظهور و سقوط رضاشاه از جمله موضوعاتي است كه همواره با نام انگلستان از آن ياد مي‌شود. اما بارزترين حضور ا م ـ آي ـ 6 در نهضت ملي شدن نفت در ايران است. سازمان اطلاعات مخفي انگلستان، در سرنگوني دولت دكتر محمدمصدق در 1953 م/ 1332 ش و بازگرداندن قدرت به پهلوي دوم (محمدرضا پهلوي) نقش اساسي داشت. نقشه كودتاي 28 مرداد، توسط معاون اين سازمان، با عنوان عمليات «چكمه» يا «آژاكس» كشيده شد و به دست امريكاييها اجرا گرديد. اينتليجنت سرويس در سالهاي پس از كودتا نقش مهمي در سازماندهي ساواك و آموزش مأموران آن برعهده داشت. ارتشبد حسين فردوست در خاطرات خود به طور مفصل به نفس اين سازمان در دستگاه امنيتي نظام پهلوي مي‌پردازد. وي اشاره مي‌كند كه در آن زمان در سفارت انگلستان مأموران ام ـ آي ـ 6 به طور رسمي حضور داشتند و با ساواك در ارتباط بودند. وي همچنين شرح مي‌دهد كه آنها از اواسط دهه 1340 ش يك شبكه وسيع جاسوسي با نام «بي‌سيم» در شهر‌هاي مشهد، گنبد، گرگان، ساري، رشت، تبريز و اصفهان ايجاد كرده بودند كه هدف از آن جلوگيري از اشغال شمال كشور توسط شوروي بود. اين شبكه عبارت بوده است از مجموعه‌اي از خانه‌هاي امن كه در آنها از طريق بي‌سيمهاي بسيار قوي اطلاعات به ستاد مركزي كه در تهران و زير نظر ام‌ـ آي ـ 6 بود، ارسال مي‌شد. سازمان بي‌سيم تا آذر 1357 فعال بود و در اين تاريخ به دستور فردوست كليه مدارك تحويل مأموران انگليسي شده و آنها از كشور خارج شدند. بقاياي اين سازمان بعد‌ها توسط نيرو‌هاي امنيتي جمهوري اسلامي ايران كشف و خنثي شد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي حضور رسمي و علني اينتليجنت سرويس در ايران پايان يافت. اين سازمان يكي از توانمند‌ترين سازمانهاي جاسوسي در كنار موساد، سيا و سازمان امنيت روسيه (كا.گ.ب سابق) است كه در سراسر جهان فعاليت مي‌كند.