مسلمانان هندوستان و استعمار انگلستان
كتاب «مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان» در اوایل سال ۱۳۴۷، توسط آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای تألیف و ترجمه گشت و در تیر ماه همان سال نیز روانه‌ی بازار نشر شد. همان‌گونه كه مؤلفِ محقق در مقدمه اشاره كرده‌اند، نسخه‌ی اصلی این كتاب «كفاح المسلمین فی تحریر الهند» نام دارد كه توسط یكی از علمای وابسته به دانشگاه الأزهر به نام «عبدالمنعم النمر» نگاشته شده و محصول ۲۶ ماه سیر و سیاحت او در هند و مشاهده محققانه‌ی كتابخانه‌ها و مراكز مبارزه در این كشور است. با این همه از آن‌رو كه آیت‌الله خامنه‌ای در هنگام ترجمه این كتاب، یادداشت‌ها و پژوهش‌هایی را برای بارورتر كردن این ترجمه در اختیار داشته‌اند و به لحاظ اینكه اگر این نكات در پاورقی ذكر می‌شدند، موجب از هم گسیختگی و عدم توازن متن و حاشیه‌ی كتاب می‌شد، آنها را در متن كتاب گنجانده‌اند. به همین دلیل نام ایشان بر جلد این اثر به عنوان مؤلف و مترجم ذكر شده است.
در واقع برگزیدن پژوهش در تاریخ تعامل مسلمانان با نهضت رویارویی با استعمار انگلیس در هندوستان، انتخابی هوشمندانه بود، زیرا تنوع دینی و قومی نژادی موجود در این كشور، فرایند مبارزه را دشوارتر می‌سازد و با دشوارتر شدن مبارزه، شیوه‌های آن هم به تناسب، بسیار ظریف‌تر و دقیق‌تر خواهد بود.
در تحلیل مكانت این اثر باید گفت كه تاریخ تدوین و محتوای آن، بیش از هر چیز، نوعی سنخیت بین موضوع اثر و شرایط اجتماعی آن روز ایران را نشان می‌دهد كه از جنبه‌ی تاریخی، درخور تأمل است. این كتاب حدود پنج سال پس از قیام ۱۵ خرداد ۴۲ و در شرایطی كه گروه‌های مبارزی پدید آمده و برخی متلاشی و دستگیر شده بودند و برخی دیگر در تدارك بارورتر كردن فكر و برنامه خود برای آینده بودند، به رشته‌ی تحریر در آمده است. در این دوره بسیاری از گروه‌های مبارز در حال مطالعه در تاریخ نهضت اسلامی در سایر كشورها و مبارزات مسلمانان و تعاملات آنها با جنبش‌های ضد استعمار‌ی معاصر بودند. در واقع این اثر پاسخی به نیاز عناصر و جریانات مبارز برای مطالعه‌ی شیوه‌هایی بود كه مسلمانان در شرایط گوناگون و كشورهای متفاوت برای مبارزه با استعمار در پیش گرفته بودند. اشارات مؤلف و مترجم اندیشمند در مقدمه‌ی كتاب نشان می‌دهد كه این نكته مطمح نظر ایشان بوده است، هرچند سانسور مانع از بیان آن شده است. همان‌گونه كه خود ایشان در مقدمه ذكر كرده‌اند، در نظر داشته‌اند بر این كتاب دیباچه‌ای مبسوط بنویسند، آن‌چنان كه درخور موضوع كتاب است، اما ذكر كرده‌اند كه شرایطی خاص، آن فسحت میدان را دریغ می‌دارد و بی‌مقدمگی این كتاب را ایجاب می‌كند.
انتشار این كتاب در محافل دینی، فكری و مبارزاتی آن دوره، بازتابی نمایان و نسبتاً گسترده داشت. به‌طور مشخص این پژوهش مورد توجه تنی چند از اندیشمندان بزرگ اسلامی كشور قرار گرفت. به عنوان نمونه، استاد شهید آیت‌الله مطهری در حاشیه‌ای كه بر صفحات اولیه‌ی یكی از نسخ این كتاب نوشته، آورده است:
در روزهای ۴۸/۵/۲۷ الی ۴۸/۶/۱، این كتاب كه از سوی مؤلف و مترجم اهدا شده است، در مشهد مطالعه شد. بسیار كتاب مفید و لازمی است و در موضوعاتی مانند این موضوع زیاد باید نوشته و به همین خوبی باید تجزیه و تحلیل شود. فجزاه‌الله عن الاسلام و المسلمین خیر الجزاء. مرتضی مطهری ۴۸/۶/۱.
در واقع برگزیدن پژوهش در تاریخ تعامل مسلمانان با نهضت رویارویی با استعمار انگلیس در هندوستان، انتخابی هوشمندانه بود، زیرا تنوع دینی و قومی نژادی موجود در این كشور، فرایند مبارزه را دشوارتر می‌سازد و با دشوارتر شدن مبارزه، شیوه‌های آن هم به تناسب، بسیار ظریف‌تر و دقیق‌تر خواهد بود و طبعاً ارائه الگوی تعامل مسلمانان با چنین حركت شكننده، دشوار و در عین حال پرتنوعی می‌توانست در آن شرایط بس كارآمد باشد.
همان‌گونه كه اشاره رفت اين كتاب در سال 1347 توسط انتشارات آسيا در تهران و در چاپخانه مشعل آزادی به چاپ رسيد و پس از چندی چاپ دوم آن به بازار آمد. از آن پس، اين اثر ارزشمند و تاريخی تجديد چاپ نشد. شايد يكی از دلايل آن اراده مؤلف ارجمند به تكميل و تتميم اين اثر بود. از جمله ويژگی‌های شكلی اين كتاب فهرست جامعی است كه در انتهای كتاب به چاپ رسيده و حاوی فهرست مطالب، نام اشخاص، ملت‌ها، پيروان مذاهب، قبيله‌ها، سلسله‌ها و نيز فهرست واحدها و اماكن مذهبی و مدرسه‌ها و فهرست كتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلات و ايضاً فهرست آئين‌ها، حزب‌ها و مسلك‌ها و در نهايت فهرست عكس‌ها و مدارك و مآخذ آمده است كه نمونه‌ای موفق از فهرست‌نگاری آثار تاريخی است.