قيمومت انگلستان بر بين‌النهرين

قيمومت انگلستان بر بين‌النهرين (عراق) كه پس از جنگ جهاني اول صورت گرفت، موجب گرديد كشورها و ملتهاي مختلف جهان به ويژه همسايگان آن واكنشهايي را از خود نشان دهند. در اين ميان مردم ايران آن چنان كه انتظار مي‌رفت، بيش از ديگر ملل در رد و مخالفت با چنين ادعايي فعاليت كرده، به اقدامات بايسته‌اي دست زدند كه از جمله آنها چاپ و انتشار كتابچه‌اي با نام مظالم انگليس در بين‌النهرين است كه نمايندگان چهارمين دوره مجلس شوراي ملي آن را پيشنهاد داده، چاپخانه برادران باقرزاده هم بر آن جامه عمل پوشاند. اين پيشنهاد به دنبال سئوال يكي از نمايندگان در جلسه بعدازظهر 27 دي 1301 مطرح گرديد؛ محمدخان دانش در ضمن دو سئوال از قوام‌السلطنه (رئيس‌الوزراي وقت) پرسيد كه دولت ايران در برابر ادعاي قيمومت انگلستان بر بين‌‌النهرين چه اقداماتي انجام داده است؟ سئوال او و بحث و گفت‌وگو درباره آن در چند جلسه بعدي مجلس پي‌گيري شد و نمايندگان هر كدام به فراخور توان خود در مورد اهميت موضوع سخن گفتند. در اين ميان سيدحسن مدرس و سليمان‌ميرزا اسكندري سخنرانيهاي مستدلي انجام دادند و علاوه بر بيان تاريخچه‌اي از روابط ملت و دولت ايران و عراق خواستار اقداماتي شدند. به دنبال آن در جلسه 29 ديماه سليمان‌ميرزا پيشنهاد كرد كه «اگر مجلس در نظر دارد اسناد و مدارك مربوط به بين‌النهرين طبع و توزيع گردد.» نمايندگان با اكثريت به آن پيشنهاد رأي موافق دادند و يك كميسيون شش نفري هم مسئوليت يافت «در خصوص طبع و مقدار مطبوع و ساير ترتيبات آن» تصميماتي را گرفته به موقع اجرا بگذارد. اين اسناد كه به احتمال بسيار نزد شيخ‌محمد خالصي‌زاده فرزند آيت‌الله محمدمهدي خالصي (از علماي مبارز بين‌النهرين كه مدتي هم در ايران روزنامه لواء بين‌النهرين را به دست انتشار سپرد) نگهداري مي‌شد در خرداد 1302 روانه بازار شد و در دسترس عموم قرار گرفت. عنوان كامل آن مظالم انگليس در بين‌النهرين از روي كتابچه‌اي كه به تصويب مجلس شوراي ملي ايران به طبع رسيده به اضافه ملحقات، بود كه به ضميمه جريده اتحاد اسلام در مطبعه برادران باقرزاده (تهران) چاپ گرديد. («مظالم انگليس در بين‌النهرين»، فصلنامه مطالعات تاريخي، صص 9 تا 73).